- جایزه انجمن فیزیک ایران
- جایزه حسابی
- جایزه دبیر برگزیده فیزیک
- جایزه ساخت دستگاه آموزشی
- جایزه صمیمی
- جایزه توسلی
- جایزه علی محمدی
- پیشکسوت فیزیک
- بخش جوایز انجمن
شاید این انفجار نور در فاصلههای دوردست، نوع جدیدی از ابرنواختر باشد.
سیاتل. شاید ستارهشناسان روش جدید مرگ ستارهها را کشف کرده باشند. یک شراره کوتاه و روشن و رمزآلود که بهشکل خیالبافانهای «Cow» نامیده شده، نوع کاملا جدیدی از مرگ ستارهها را نشان داده است.
بااینحال جزئیات این مرگ ستارهای مبهم است. دانشمندان هنوز بحث دارند که آیا این شراره ناگهانی، که در ژوئن سال ۲۰۱۸ دیده شد، نوعی غیرعادی از بلعیدهشدن ستاره توسط سیاهچاله است یا شکلی از نوع عجیبی از انفجار ابرنواختری ستارهای پیر و عظیم.
اولین بار تلسکوپ Asteroid Terrestrial-impact Last Alert System telescope در هاوایی، انفجار را آشکارسازی کرد و نام تصادفی AT2018cow را به این رخداد اختصاص داد. دنیل پرلی، ستارهشناس، در کنفرانسی که در ۱۰ ژانویه در نشست انجمن ستارهشناسی آمریکا برگزار شد، گفت: برای پرهیز از پشتهم ردیف کردن حروف، بلافاصله آن را Cow نامیدند.
اولین چیزی که بهنظر میرسد این است که Cow عجیب بود. اولین رصدها نشان داد که این شراره از یک کهکشان کوتولهی تشکیل ستارهای در فاصله حدودی ۲۰۰ میلیون سال نوری از زمین در صورت فلکی زانوزده (یا هرکول) میآید. اما Cow برای اینکه اینقدر روشن باشد زیادی دور بود، تابندگیای حدود ۱۰ برابر روشنتر از ابرنواخترهای معمولی و ۱۰۰ میلیارد برابر بیشتر از تابندگی خورشید از خود نشان داد. همچنین، این شراره ناگهان ظاهر شد، طی فقط دو روز از غیرقابل مشاهده بودن به اوج درخشندگی رسید، بسیار سریعتر از معمولیترین ابرنواخترها.
پرلی، از دانشگاه جان موریس لیورپول در انگلیس، گفت: این ترکیب از سرعت خیلی زیاد و درخشندگی خیلی زیاد بسیار غیرعادی است. بیشتر ماها خیلی هیجانزده شدیم.
طی ماههای بعد، گروهی از تلسکوپها، Cow را در طولموجهای مختلف در طیف الکترومغناطیسی، از امواج رادیویی تا پرتوهای کوتاه گاما، دنبال کردند. آنا هو، از کلتک، در این نشست گفت: Cow یکی از قویترین رخدادهای کیهانی رصدشده در تاریخ است.
رصدهایی که بعد از آن انجام شد نشان داد که Cow با مواد چگال احاطه شده که با سرعتی برابر یکدهم سرعت نور درحال حرکت هستند. انفجار نور نیز چند ماه طول کشیده است، و بهتدریج بهسمت محدوده تاریک طیف طول موج پیش رفته است. پرلی گفت: بااینحال بهطورکلی کمفروغ بود، گاهی اوقات با پرشهای نامنظم کوچکی روشنتر میشد، که نشان میدهد چیزی آنجا وجود دارد که بهطور مداوم انرژی مصرف میکند تا از درون منفجر شود.
تغییر سریع
ستارهشناسان بااستفادهاز چندین تلسکوپ یک شراره کیهانی دیدند و نام روشن و مبهم «Cow» را برای آن برگزیدند. نقشهبرداری دیجیتال آسمان اسلون (Sloan Digital Sky Survey) کهکشان میزبان Cow را در سال ۲۰۰۳ رصد کرده بود (تصویر سمت چپ)، وقتی Cow هنوز دیده نبود. دایره سبزرنگ جایی است که بعدها این شراره ظاهر شد. سپس تلسکوپ لیورپول در ۲۰ ژوئن ۲۰۱۸، وقتی Cow کهکشان را تحتالشعاع قرار داده بود (تصویر وسط)، آن را دید. تلسکوپ ویلیام هرشل، Cow را حدود یک ماه پس از اوج درخشندگیاش دید، وقتی که شراره داشت کمفروغ میشد (تصویر سمت راست).
یک توضیح احتمالی برای این انفجار ستارهای این است که یک سیاهچاله ستاره را پارهپاره میکند، و رویداد اختلال کشندی (SN: 4/1/17, p. 5) نامیده میشود. اخترشناسان چنین ستارههای بیچارهای را در دیگر کهکشانها دیدهاند که تسلیم سیاهچاله شدهاند. آرمی لِین، از مرکز پروازهای فضایی گُداردِ ناسا در گرینبلت،در این نشست گفت: نحوه کمشدن درخشندگی Cow با زمان، با رصدهای پیشین سازگار است.
اما این نمیتواند یک ستاره عادی باشد که توسط یک سیاهچاله معمولی بلعیده میشود. شراره آنقدر کوتاه و آنقدر سریع بود که ستاره باید بسیار کوچک بوده باشد، وزن آن فقط حدود ۰.۱ تا ۰.۴ جرم خورشید است. این به این مفهوم است که شاید یک کوتوله سفید چگال بوده است، مرحله پایانی زندگی ستارهای مانند خورشید. اخترشناسان پیش از این هرگز کوتوله سفیدی ندیده بودند که سیاهچالهای آن را تکهپاره کند.
این سیاهچاله میتوانست جرمی برابر ده هزار تا یکمیلیون برابر جرم خورشید داشته باشد، که تقریبا به بزرگی سیاهچاله مرکزی کهکشان میزبان Cow است. مطلب شگفتانگیز درباره این سیاهچاله این است که در مرکز کهکشان قرار ندارد، بنابراین ستارهشناسان هنوز میخواهند توضیح دهند که چطور چنین سیاهچاله پرجرمی دور از مرکز کهکشان قرار گرفته است.
محققان گزارش کردهاند که بهترین گزینه بعدی، نوع جدیدی از انفجار ابرنواختری (SN Online: 2/21/18) است. رافائل مارگوتی، اخترفیزیکدانی از دانشگاه نورثوسترن در ایوانستون، میگوید: نورِ سریع و پرانرژیای که طی ماهها پس از کشف Cow از آن تابش شده را میتوان با حرکت سریع بقایای ناشی از انفجار و حرکت آنها درون دیگر مواد چگال توضیح داد.
مارگوتی و هو فکر میکنند که اگر (انفجار) ابرنواختری رخ داده باشد، میتوانست یک سیاهچالهی سریعچرخان (چرخنده به دور خود با سرعت بالا) ایجاد کند. اگر این سیاهچاله مواد باقیمانده از انفجار را جمع میکرد، گروه هو باید نوعی انرژی مشاهده میکردند. ستارهشناسان پیش از این هم مرگ ستارهها را بهصورت ابرنواختر دیده بودند، و سیاهچالههای ناشی از چنین انفجارهایی را آشکارسازی کرده بودند. هو میگوید: اما واقعا ارتباطی بین مرگها و تشکیل اجساد (باقیماندهی مرگ ستاره) ایجاد نشده است.
هو میگوید شکلهای زیادی برای مرگ ستارهای میتواند وجود داشته باشد، و ستارهشناسان درباره تعداد کمی از آنها اطلاعات دارند، مثلا ابرنواخترهای معمولی و انفجارهای دیگری که انفجار پرتو گاما نامیده میشود، احتمالا بخش کوچکی از یک چشمانداز وسیع است. او میگوید: باغوحش کاملی از چیزها وجود دارد که ما تازه شروع به کشف آنها کردهایم. ارتباط همه این چیزها با هم و بیان چگونگی این ارتباط هنوز یک مسئله بسیار باز است.
اخترشناسان به مشاهده محوشدن Cow ادامه میدهند، رصدهایی که میتواند به حل راز ستارهای کمک کند.
منبع: sciencenews.org/article/cow-cosmic-flare-new-star-death-supernova-black-hole
Vol. 195, No. 2, February 2, 2019, p. 13
نویسنده: LISA GROSSMAN
نویسنده خبر: سمانه نوروزی
آمار بازدید: ۲۴۱
ارجاع دقیق و مناسب به خبرنامهی انجمن بلا مانع است.»