شرح خبر

یک تیم تحقیقاتی بین‌المللی به تازگی انواع مختلفی از توری‌های پراش نانومکانیکیِ فوق نازک را از ماده خارق‌العاده گرافین ایجاد کرده‌ است. هدف این تیم کاهش ضخامت توری‌ها تا حدِ نهایی فیزیکی یعنی در حدود تنها یک اتم است. این محققان می‌گویند توری‌های گرافینی آن‌ها 10 برابر نازک‌تر از باریکه‌شکن‌هایی است که برای اتم‌ها، مولکول‌ها یا خوشه‌ها استفاده می‌شود و چهار برابر نازک‌تر از پهنای توری‌های معمولی لیزری است.

جام گرافین: الگوی پراش با استفاده از یک گرافین تک لایه

آن‌طور که مکانیک‌کوانتومی دو ماهیت همزمان موج-مانند و ذره-مانند را برای ذرات ممکن می‌سازد، تداخل‌سنجی ماده-موج نیز یکی از روش‌های اساسی برای مطالعه ماهیت بنیادی چنین ذره‌هایی است و باعث دقت در اندازه‌گیری‌ها می‌شود. در عمل دو نوع اصلی باریکه‌شکن وجود دارد که در تداخل‌سنجی مورد استفاده قرار می‌گیرد: باریکه‌شکن‌های دامنه‌ای، که بر اساس پس‌زدگی فوتون هستند و مستقل از مکان ذره عمل می‌کنند و باریکه‌شکن‌های جبهه‌موجی که توری‌های مکانیکی یا اپتیکی هستند که اساسا یک جبهه موج را به چند تکه تقسیم می‌کنند.

تکه و تاس

توری‌های مکانیکی، که معمولا بین 200-100 نانومتر ضخامت دارند از اواخر سال‌های 1980 مورد استفاده قرار گرفتند. اما این توری‌های نانومکانیکی جدید خاصیت «جهان‌شمولی» دارند که می‌تواند همه چیز، از الکترون و نوترون گرفته تا مولکول‌ها و خوشه‌های بزرگتر را پراشیده کند. از سوی دیگر، یک توری اپتیکی، به لیزری با توان بسیار بالا در 200 نانومتر نیاز دارد که البته تولید مداوم آن نیز کار بسیار دشواری است. از این رو درحالی‌که توری‌های مکانیکی انتخاب برتری به نظر می‌رسند، اما مانع بسیار بزرگی دارند که برای ذرات بسیار پیچیده مانند مولکول‌های زیستی که به شدت قطبیده هستند ظاهر می‌شود. چنین ذراتی تحت تاثیر اختلالاتی که ناشی از حضور نیروهای وان‌دروالس موجود بین ذرات و دیواره‌های توری است قرار می‌گیرند. این برهم‌کنش‌ها تداخل‌سنج را دچار «ناهمفازی» (dephase) می‌کند، و در پی آن وضوح الگوی تداخلی را کاهش داده و از شکل‌گیری کامل آن جلوگیری می‌کند.

کریستیان براند (Christian Brand)، مارکوس آرنت (Markus Arndt) و همکارانشان در دانشگاه وین به عنوان راه‌حلی برای برطرف کردن این اتفاق به دنبال روشی هستند تا ضخامت‌ این توری‌ها را تا حد امکان کاهش دهند. آرنت می‌گوید: «گرافین طبیعی‌ترین کاندید برای این هدف است، و هر چند تاکنون انواع مختلفی از آن تولید شده، اما تا به حال ساختارهای مستقلِ ایستا که مورد نیاز ما باشد ایجاد نشده است». این گروه وینی به همراه گروهی به سرپرستی اوری چشنوفسکی (Ori Cheshnovsky

این تیم، گرافین تک‌لایه، دو لایه و تک-لایه آغشته در توری سیلیکون-نیتریت و غشای کربنی دوفینل تولید کرده‌اند. با وجود اینکه چنین غشاهایی به صورت رو به رشدی در دسترس هستند برند می‌گوید: «تا به حال شرایط این‌که چگونه غشاهایی را در مقیاس نانو رشد دهند، به طوری که لفافه‌های ایستای مستقلی و پایداری را بوجود آورند به صورت گسترده‌ای بررسی نشده است». زمانی که غشاها ساخته شده و به عنوان توری استفاده می‌شوند، آرنت و همکارنش از آن‌ها برای پراکنده کردن مولکول‌های فتالوسیانین استفاده می‌کنند که به رنگ متداول آبی-سبز هستند با تابش لیزر بر آن خواص فلورسانس پیدا می‌کند. این محققان دریافتند که به این طریق می‌توانند الگوهای پراشی با وضوح بسیار بالا بدست آورند.

طومارهای تصادفی

این تیم، زمانی که توری‌های تک‌لایه گرافینی را با استفاده از میکروسکوپی با وضوح بالا بررسی می‌کرد، بسیار غافلگیر شدند. آن‌ها دریافتند که این غشاها به صورت کاملا ناخواسته برای شکل‌گیری طومارهایی در حد نانو، خود سازمان شده‌اند. آرنت می‌گوید: «نانوروبان‌های گرافینی دور خودشان پیچیده شده‌اند تا مانند آرایه‌هایی از طومارهای کاغذی یا نوارهای توخالی به نظر برسند». او همچنین می‌افزاید چنین نانوطومارهایی، مستقل از آزمایشات ماده-موج‌شان ساختارهای بسیار جالبی دارند. او می‌گوید: «کشف توری‌های نانوطومار یک تصادف بود؛ اما تصادف خوشایندی بود چون غافلگیرمان کرد که چگونه می‌توانیم یک طرح تداخلی کوانتومی با وضوح بالا ایجاد کنیم و چگونه توری‌های پایداری از آن‌ها بسازیم». این محققان بنا دارند با استفاده از نانوروبان‌هایی که طول‌شان بیشتر از 250 نانومتر نیست غشاهای تک-لایه‌ای تولید کنند که صاف و بدون انحنا باقی بماند.

طومار گرافینی: طرح تداخلی با استفاده از یک نانوطومار گرافینی

برهم‌کنش وان‌دروالس نوعی جاذبه الکترودینامیکی بین ذرات خنثی و دیواره‌های توری خنثی است که باعث افت‌وخیزهای کوانتومی خودبه‌خودی در توزیع بار می‌شود. در آزمایشات محققان این نیرو مولکول‌ها را به دیواره‌های توری جذب می‌کند. چون این نیروی پایستار به صورت موثری واهمدوسی را به تداخل‌سنجی ماده و موج القا نمی‌کند – چون اطلاعاتی درباره مسیر ذره در توری در خودش ندارد- پس به طور موثری شکاف را باریک می‌کند. این عمل دو خروجی مثبت و منفی دارد. باریک‌تر شدن شکاف به معنای این است که ذراتی که از آن میگذرند مرتبه‌های پراش بسیار بالایی دارند.

برهم‌کنش‌های غیرقطعی

نیروی وان‌دروالس ذرات را در تمامی این محدوده‌ها پراکنده می‌کند، به این معنا که هر سیگنال در هر مرتبه پراش با فاکتور یکسانی فرود می‌آید، و البته این پدیده خوشایندی نیست. این سیگنالِ پایین مخصوصا زمانی مساله‌ساز می‌شود که به ذرات بزرگ و به شدت قطبیده می‌رسد، چون در این شرایط اصل عدم قطعیت هایزنبرگ وارد میدان می‌شود. این پدیده به این دلیل روی می‌دهد که برهم‌کنش با شکاف، به صورت نظری، باعث پس‌زنی توری می‌شود، و از این رو به صورت کاملا غیرعمدی نشان می‌دهد که ذره کدام مسیر را انتخاب کرده است این نیز فورا ماهیت کوانتومی‌اش را نابود می‌کند. برای جلوگیری از وقوع چنین حادثه‌ای، توری باید مکان بسیار دقیقی داشته باشد به طوری که عدم‌قطعیت در تکانه آن نسبت به هر پس‌زنی توسط مولکول پراشیده شده بزرگتر باشد. آرنت می‌گوید: «با این وجود آزمایش نشان می‌دهد که تداخل با کیفیت بالا همچنان شدنی است». البته، سناریوی کاملا مشابهی یکی از موضوعات مورد بحث بوهر و اینشتین در مباحثه معروف آن‌ها بوده، و یافته‌های محققان با استدلال بوهر در توافق است.

محققان می‌گویند این آزمایشات از این نظر قطعی هستند که اساسا تولید توری‌هایی با دوره‌ی کمتر از 50 نانومتر کار بسیار دشواری است. آرنت می‌گوید روش‌های مکانیکی فعلی کیفیت و وضوح لازم برای کمتر رفتن از این میزان را ندارند و بر هم کنش‌های وان‌دروالس «چالش بسیار جدی برای ذرات قطبی، حتی برای تک-لایه گرافینی خواهد بود». او می‌افزاید: «بنابراین هدف بعدی باید تلاش برای منابع پرتویی مولکولی آهسته و سرد باشد به طوری که طول موج دوبروی بزرگتر شود. این چالش سختی است و ما در حال سرمایه‌گذاری تلاش‌های قابل‌توجه در این پروژه هستیم».

منبع: http://physicsworld.com/cws/article/news/2015/aug/27/worlds-thinnest-diffraction-gratings-made-from-graphene



نویسنده خبر: سیده اسما حسینی
کد خبر :‌ 1855

آمار بازدید: ۲۶۹
همرسانی این خبر را با دوستان‌تان به اشتراک بگذارید:
«استفاده از اخبار انجمن فیزیک ایران و انتشار آنها، به شرط
ارجاع دقیق و مناسب به خبرنامه‌ی انجمن بلا مانع است.»‌


صفحه انجمن فیزیک ایران را دنبال کنید




حامیان انجمن فیزیک ایران   (به حامیان انجمن بپیوندید)
  • پژوهشگاه دانش‌های بنیادی
  • دانشگاه صنعتی شریف
  • دانشکده فیزیک دانشگاه تهران

کلیه حقوق مربوط به محتویات این سایت محفوظ و متعلق به انجمن فیریک ایران می‌باشد.
Server: Iran (45.82.138.40)

www.irandg.com