تصویر از مقاله مورد ذکر

روشهای مختلفی برای تعریف شاخص کیفیت زندگی برای رده‌بندی کشورهای مختلف وجود دارد. به طور مثال، گروه اطلاعات نشریه اکونومیست (Economist Intelligence Unit) شاخص خود را بر اساس نظرسنجی‌ها تعریف کرده‌است، اما به سختی می‌توان این شاخص را «عینی» دانست. شاخص معروف دیگری به نام «شاخص کیفیت زندگی» (Life Quality Index) بر اساس متوسط امید به زندگی در هنگام تولد و تولید سرانه ناخالص داخلی تعریف شده‌است و ضریب تصحیحی را برای کشورهای مختلف به‌کار‌می‌برد. برخی منتقدین به خاطر وجود همین ضریب، این شاخص را ناهمگون و غیردقیق می‌دانند.

آندِرِی زینوویِو (Andrei Zinovyev) در انستیتو کوری پاریس و الکساندر گوربان (Alexander Gorban) از دانشگاه لایسِستر انگلستان با استفاده از روشی ریاضی که در دهه 90 ابداع شد، شاخص جدیدی ارائه کرده‌اند. آنها چهار شاخص را که مورد استفاده و مطالعه گسترده قرار میگیرند انتخاب کردند: سرانه تولید ناخالص ملی، امید به زندگی در هنگام تولد، نرخ مرگ‌و‌میر نوزادان و میزان شیوع بیماری سل. آنهای داده‌های سال 2005 را که برای 162 کشور موجود می‌باشد، استفاده‌کرده‌اند.

نگارندگان این مقاله، ابتدا داده‌های مربوط به این چهار شاخص را در فضای چهار بعدی ترسیم کردند. برای ایجاد یک رده‌بندی، پرسش اصلی این است که آیا می‌توان تابعی خطی یافت که این داده‌های چهار بعدی را به یک بُعد تقلیل دهد. همان طور که انتظار می‌رود، پاسخ منفی است. هر نگاشت خطی، ناگزیر بخشی از داده‌ها را به هم خواهد ریخت.

گروهی از ریاضی‌دانان در دهه 90 روشی را برای تقلیل ابعاد داده‌های گسترده و پیچیده ابداع کردند. برای این که درکی از این روش داشته باشیم، خوب است تصور کنیم که نقاط مختلف داده به وسیله فنر به هم متصل شده‌اند که اجازه‌می‌دهند تا مجموعه نقاط آرایش خطی‌تر و تخت‌تری بیابد. از همین رو این روش، نگاشت انعطاف‌پذیر(Elastic Mapping)، نامیده میشود.

زینوویو و گوربان با به کار بردن همین تکنیک شاخص خود را به نام «شاخص غیرخطی کیفیت زندگی» ایجادکرده‌اند. طبق این رده‌بندی، پنج کشور بالا و پایین جدول از این قرار هستند:
1. لوکزامبورگ
2. ایالات متحده
3. نروژ
4. ایرلند
5. ایسلند
.
.
.
158. زامبیا
159. موزامبیک
160. زیمبابوه
161. کنیا
162. سوازیلند

چند نکته جالب در این رده‌بندی به چشم می‌خورد. مثلا گینه استوایی با آن که سرانه تولید ناخالص ملی آن بیشتر از عربستان سعودی (رتبه 37) است، در رتبه 140 ام قرار دارد. علت آن، وضع رقت‌بار آمار سلامتی و بهداشت در گینه استوایی است. بنا به دلایل مشابه، روسیه با آن که سرانه تولید ناخالص ملی قابل قبولی دارد، در جایگاه 71 ام قرار میگیرد.

در این رده بندی ایران در جایگاه 78 ام قرار گرفته‌است. داده‌های به کار رفته برای ایران به این صورت هستند: سرانه تولید ناخالص ملی 7971 دلار، امید به زندگی 71 سال، مرگ‌و‌میر نوزادان در ده هزار نفر 31 مورد، شیوع سل در صد هزار نفر 3 مورد. در این رده‌بندی، ایران بالاتر از کشورهایی شامل چین، برزیل، الجزایر و مراکش و پایین‌تر از کشورهایی چون ترکیه، سوریه، سریلانکا، آلبانی و تونس قرار گرفته‌است.

هر شاخصی نکات غیرعادی خود را دارد. اما نکته قابل توجه در تعریف این شاخص این است که بر اساس دادههای عینی تعریف شده‌است و نحوه محاسبه آن کاملا شفاف است.


منبع خبر: Technology Review