چه چیزهائی باعث آشوب می‌شود؟ انتظار ندارید که این پرسش پاسخ ساده‌ئی داشته باشد. اما امروز مارکو لاگی و همکارانش در مؤسسه‌ی سیستم‌های پیچیده‌ی نیوانگلند[i] در کمبریج ماساچوست می گویند تک‌عاملی یافته‌اند که می‌تواند راه‌اندازنده‌ی آشوب در سرتاسر جهان باشد. این تک‌عامل، قیمت مواد خوراکی ست و لاگی و همکارانش می‌گویند که اگر این قیمت از آستانه‌ئی بگذرد آشوب‌های اجتماعی سراسر کره‌ی زمین را در بر خواهد گرفت

شواهد از دو منبع می‌آید: نخست،  نمودار شاخص قیمت مواد خوراکی‌ی سازمان جهانی مواد غذایی و کشاورزی[ii] برحسب زمان براساس داده ها‌ئی که سازمان ملل جمع‌آوری کرده است. دوم تاریخ آشوب‌ها در سراسر جهان است که به هر علتی رخ داده است. در شکل بالا هر دو ی این نمودارها رسم شده است. از شکل چنین برمی‌آید که هر گاه شاخص قیمت از آستانه‌ی مشخصی می‌گذرد در نقطه‌ئی از جهان ناآرامی رخ می‌دهد.

برای این تحلیل‌ها لازم نیست علم فضانوردی بدانید و به نظر عقلانی می‌رسد که وقتی مردم دست‌رسی به مواد غذایی نداشته باشند دست به هرکاری بزنند. همیشه می‌گویند فاصله‌ی جامعه تا هرج‌ومرج سه وعده‌ی کامل غذای روزانه است.

اما لاگی و همکارانش می‌گویند کهنکته‌ی جالب ِ این تحلیل این است که قیمت زیاد مواد خوراکی به خودی‌ی خود باعث آشوب نمی‌شود بلکه شرایطی به‌وجود می‌آورد که تحت آن شرایط، ناآرامی های اجتماعی می تواند پا بگیرند: "این مشاهدات با این فرض سازگارند که بالارفتن ِ قیمت جهانی‌ی مواد خوراکی می‌تواند عامل راه‌افتادن و همه‌گیرشدن ِ آشوب‌های اجتماعی باشد."

به‌عبارت دیگر قیمت زیاد مواد خوراکی منجر می‌شود به جایی برسیم که تقریباً هر چیزی بتواند مانند کبریتی روشن در جنگلی خشک موجب آشوب و ناآرامی شود.

سال گذشته در 13 دسامبر این گروهِ پژوهشی، در نامه ای به دولت ایالات متحد، به این نکته اشاره کرد که قیمت جهانی‌ی مواد خوراکی از آستانه‌ئی که آنها مشخص کرده بودند گذشته است. چهار روز بعد محمد بوعزیزی در اعتراض به سیاست‌ها‌ی دولت تونس خود را آتش زد و امواج ناآرامی‌های اجتماعی‌ئی را به راه انداخت که منجر به سرنگونی دولت شد. این ناآرامی‌ها تا به امروز در خاور‌میانه هم‌چنان رو به گسترش است.

از این نکته می‌توان به نتیجه‌ئی واضح رسید اگر قیمت جهانی‌ی مواد خوراکی، شرایطی را فراهم می‌کند که دنیا آماده‌ی ناآرامی‌ست، کاهش قیمت مواد خوراکی باید به جهانی آرام و پایدار منجر شود.

اما برای وارونه کردن روند افزاینده‌ی قیمت‌ها چه می‌توان کرد؟ لاگی و همکارانش می گویند افزایش شاخص قیمت مواد خوارکی دو عامل دارد: نخست گمانه زنی‌ی بازرگانان روی قیمت مواد خوراکی که طی‌ی سال‌های اخیر در اثر حذف مقررات در بازار کالاها و برداشتن محدودیت های در خرید و فروش کالا شدیدتر شده است.

دوم تبدیل ذرت به اتانول (الکل) است که با یارانه‌ها‌ی دولتی تشویق می‌شود. جهان غرب و ایالات متحد هر دو می‌توانند در تغییر این دو عامل نقش داشته باشند.

 امروز شاخص قیمت مواد خوراکی بیشتر از آستانه است اما روند درازمدت چنان است که امید می‌رود قیمت‌ها کمتر شوند و زیر آستانه بروند. اما روندی کلاً رو به افزایش دارد و لاگی و همکارانش می‌گویند اگر این روند ادامه یابد شاخص به‌احتمال زیاد در اوت 2013 از آستانه فراتر خواهد رفت.

اگر مدل لاگی و همکارانش همان توان پیش‌بینی‌ی موردنظر آنها را داشته باشد در آن زمان جهان همانند جعبه‌ئی پر از خاک‌اره خواهد شد که منتظر جرقه‌ است.

خبرنامه: این گروه مقاله خود را قبل ازآشوبهای اجتماعی لندن منتشر کرده اند.

منبع:

The Cause Of Riots And The Price of Food

The Physics arXiv Blog, 15 August 2011
http://www.technologyreview.com/blog/arxiv/