تصویر از کاریالانیِن

دو پژوهشگر سیستمهای پیچیده در اتریش، مدلی برای آسیب‌شناسی سیستم داوری مقالات علمی ارائه کرده‌اند که نشان می‌دهد که خطاهای انسانی می‌تواند به شدت کیفیت مقالات منتشرشده علمی را کاهش دهد.

داوری مقالات علمی، روش متعارفی برای ارزیابی کیفیت پژوهش‌های انجام شده‌، پیش از انتشار آن در نشریات علمی است. در این روش، گروهی از پژوهش‌گران هر حوزه علمی که دانش و تخصص کافی و زمان لازم را داشته‌باشند، نسبت به کیفیت پیش‌نویس مقالات علمی داوری می‌کنند. این روش با این که متداول‌ترین و جاافتاده‌ترین روش موجود ‌است، همواره منتقدانی داشته‌است. برخی معتقدند که اتکای این روش به داورانی که در ازای کار خود دستمزدی دریافت نمی‌کنند، بخصوص در مواقعی که داوران با مقالات حاشیه‌دار و جنجالی روبرو هستند، از آفت‌های این فرایند است.

استفان ترنر (Stefan Thurner ) و رودالف هانِل (Rudolf Hanel ) در دانشگاه پزشکی وین بر آن شدند که نقش داوران نالایق بر کیفیت مقالات علمی را شبیه سازی کنند. این پژوهشگران مدلی ساختند که در آن انتخاب داوران تصادفی است. در این مدل پنج گونه داور وجود دارد: داوران «شایسته» که مقالات خوب را می‌پذیرند و مقالات بد را رد می‌کنند، داوران «مهربان» که همه مقالات را می‌پذیرند، داوران «بدجنس» که به همه مقالات نمره منفی می‌دهند، داوران «حسابگر» که بسته به منافع شخصی خود، مقالات را قضاوت می‌کنند و داوران «نالایق» که به خاطر نداشتن دانش یا وقت کافی، قضاوتشان معادل شیریاخط کردن است. در این مدل کیفیت کار و توانایی مقالات ارسالی از یک تابع توزیع گوسی استخراج میشود. هر مقاله به دو داور فرستاده‌می‌شود و داوران مختارند که مقاله را رد کنند و یا بپذیرند. اگر هر دو داور مقاله‌ای را بپزیرند، منتشر می‌شود و اگر هر دو مقاله‌ای را رد کنند، منتشر نمی‌شود و اگر مقاله‌ای یک رأی مثبت و یک رأی منفی داشت، به احتمال پنجاه درصد منتشر می‌شود.

با شبیه‌سازی کامپیوتری این مدل، دیده‌شد که حضور حتی تعداد اندکی داوران «حسابگر» و «نالایق» می‌تواند کیفیت مقالات منتشرشده را به طور جدی خدشه‌دار کند. اگر 10 درصد از داوران، قضاوت نادرستی داشته‌باشند، کیفیت مقالات پذیرفته‌شده به اندازه یک انحراف معیار افت می‌کند. اگر داوران از سه گروه «شایسته»، «حسابگر» و «نالایق» به نسبت مساوی انتخاب شوند، کیف مقالات برگزیده تقریبا به طور کامل از بین می‌رود.

دانیل کِنِفیک (Daniel Kennefick )، کیهان‌شناس دانشگاه آرکانزاس، انتقادات متعددی را متوجه سیستم داوری مقالات علمی می‌داند. او به ویژه تأکید می‌کند که امروزه برای بسیاری از پژوهشگران، تعداد مقالاتی که منتشر می‌کنند، به دلیل تاثیری که بر امنیت شغلیشان دارد، به هدف اصلی تبدیل شده‌است.

از سوی دیگر، تیم اسمیت (Tim Smith )، ناشر ارشد نشریه نیو جورنال آو فیزیکس (New Journal of Physics ) نسبت به نتیجه‌ی این پژوهش معترض است و می‌گوید که این پژوهش، نقش ویراستاران نشریات علمی را نادیده گرفته‌است. او می‌افزاید که ویراستاران و هیأت تحریره نشریات همچنان نقش بزرگی در انتخاب داوران مناسب و بی‌طرف و تلاش برای پرهیز از به وجود آمدن تداخل منافع بازی‌ می‌کنند. میشِل لامونت (Michèle Lamont )، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه هاروارد نیز در کتاب سال 2009 خود تحت عنوان "اساتید چگونه می‌اندیشند" (How Professors Think ) به بررسی مسأله داوری مقالات علمی می‌پردازد. او می‌گوید که خواه‌ناخواه، داوران مقالات خود عضوی از جامعه علمی هستند و هرگز نمی‌توان انتظار بی‌طرفی کامل از آنها داشت. او پیشنهاد می‌کند که معیارهای داوری در حوزه علمی با دقت و جزییات بیشتری تعریف و تدوین شوند تا به کیفیت داوری مقالات علمی، افزوده شود.

منبع خبر:Physics World