ستاره‌شناسان به کمکِ تصاویرِ بایگانی‌شده توانستند فعالیت‌های یک ستاره‌ی غول‌پیکر را در طولِ چند هفته‌ی باقی‌مانده به انفجارِ آن، مشاهده کنند. به کمکِ این دانسته‌ها ستاره‌شناسان خواهند توانست با مشاهده‌ی فوران‌های مادی از یک ستاره، زمانِ انفجار آن را تخمین زده و خود را برای مشاهده‌ی دقیقِ انفجارِ ابرنواختری آماده سازند.

ستاره‌ای غول‌پیکر درست پیش از لحظه‌ی تماشاییِ انفجارِ ابرنواختری‌اش، از مرگِ زودرسِ خود نشانه‌هایی به دست داد. فعالیت‌های این ستاره در روزهای پیش از انفجارش با جزییاتِ کامل در ششمِ فوریه در مجله‌ی Nature منتشر شده است. این دانسته‌ها به ستاره‌شناسان این توانایی را می‌دهد که انفجارِ ابرنواختریِ یک ستاره را پیش‌بینی کرده و برای مشاهده‌ی آن آماده شوند.

همان‌گونه که جان مااورهان (Jon Mauerhan) ستاره‌شناسی از دانش‌گاهِ آریزونا که در این پژوهش شرکت نداشته است، می‌گوید: «این پژوهشی بسیار خیره‌کننده است». او هم‌چنین می‌افزاید ستاره‌شناسان بسیار به ندرت شاهدِ فعالیت‌های یک ستاره‌ی پرجرم، پیش از انفجارِ آن بوده‌اند.

به لطفِ یک برنامه‌ی کامپیوتری، این ستاره در آگوستِ 2010 توجهِ ستاره‌شناسان را به خود جلب کرد. این برنامه‌ی کامپیوتری آسمان را روبش کرده و تصاویری که در رصدخانه‌ی پالومار (Palomar) واقع در کالیفرنیای جنوبی توسطِ یک تلسکوپِ 48 اینچی گرفته می‌شود را به دقت وارسی می‌کند. مناطقی که در آن‌ها درخشش‌های ناگهانی به چشم می‌خورد توسطِ این برنامه نشانه‌گذاری می‌شود، چراکه ستاره‌شناسان بر این باورند که این درخشش‌های ناگهانی نشانه‌ایست بالقوه از روی‌دادنِ یک انفجارِ ابرنواختری. پژوهش‌گران یکی از همین درخشش‌ها را که 500 میلیون سالِ نوری با ما فاصله دارد، دنبال کرده و سپس تایید کردند که این درخشش، یک ابرنواخترِ گونه‌ی II بوده است. ابرنواخترهای گونه‌ی II به انفجارِ آن دسته از ستاره‌های پرجرم گفته می‌شود که سوختِ موجود در هسته‌ی آن‌ها پایان یافته و بنابراین دچارِ رُمبِش می‌شوند. به این ترتیب پژوهش‌گران تصاویری که چندین هفته پیش از انفجار، از همان ستاره گرفته شده بود را بررسی کردند تا دریابند که آیا در فعالیت‌های این ستاره می‌توان نشانه‌ای از انفجارِ آینده‌ی آن را مشاهده کرد یا نه.

البته این پژوهش‌گران 37 روز پیش از مرگِ این ستاره‌ی متورم‌شده، درخششِ ضعیفی را در محلِ آن شناسایی کرده بودند. پژوهش‌گران با توجه به میزانِ درخشنگیِ مشاهده‌شده، محاسباتی انجام داده و دریافتند که این ستاره در آن هنگام لایه‌ای از گاز را با سرعتِ 2,000 کیلومتر بر ثانیه به فضا پرتاب کرده که جرمِ این لایه، معادل با یک‌صدمِ جرمِ خورشید است.

الکس فیلیپنکو (Alex Filippenko)، ستاره‌شناسی از دانش‌گاهِ کالیفرنیا، بِرکلی است که به عنوانِ یکی از اعضای این تیمِ پژوهشی این کشف را انجام داده‌ است. وی چنین می‌گوید: «ستاره یک فورانِ کوچک کرد». به هنگامِ انفجارِ ستاره، سرانجام ماده از آن به بیرون فوران کرد. ماده‌ی فوران‌یافته چنان به سرعت پراکنده شد که در عرضِ تنها سه هفته، نشانه‌های فوران و انفجار به کلی ناپدید شد.

همان‌گونه که فیلیپنکو می‌گوید: این‌که ستاره‌ها پیش از انفجار بخشی از جرمِ خود را به فضا پرتاب می‌کنند چیزِ شگفتی نیست. اما این نخستین بار است که ستاره‌شناسان در اندک‌زمانی پیش از مرگِ یک ستاره، فورانِ آن را شناسایی و مشاهده کرده‌اند. این فوران‌ها در بازه‌ی زمانیِ بسیار کوتاهی پیش از انفجارِ ستاره رخ می‌دهند. همین موضوع به اعضای این گروهِ پژوهشی نشان می‌دهد که در طولِ زندگیِ یک ستاره، احتمالِ آن‌که چنین فوران‌هایی درست پیش از انفجارِ ابرنواختری رخ دهند بیش از 100 برابر بیش‌تر از احتمالِ رخ‌دادِ آن‌ها در هر زمانِ دیگری است.

بنا به گفته‌ی فیلیپنکو، هم‌اینک ستاره‌شناسان این امکانِ بالقوه را در اختیار دارند که از این هم‌بستگی و ارتباطِ (میانِ رخ‌دادِ فوران‌ها و انفجارِ ابرنواختری) کمک گرفته و در انتظارِ شکارِ فوران‌های دیگری باشند و به این ترتیب، به پیش‌رفتی دست یابند که مدت‌ها آرزوی آن را در سر داشتند اما هرگز به آن نرسیده بودند؛ یعنی پیش‌بینیِ رخ‌دادِ یک انفجارِ ابرنواختری و رصدِ آن درست در هنگامِ وقوع. وی چنین می‌گوید: «چنین فوران‌هایی هم‌آنندِ یک چراغِ (راهنمای) کیهانی هستند که نشان می‌دهند انفجارِ پایانی در راه است».

با انجامِ کارهای پژوهشیِ بیش‌تر، دانش‌مندان خواهند توانست چنین فوران‌هایی که درست پیش از انفجارِ ابرنواختری رخ می‌دهند را، از دیگر فوران‌های عادی و همیشگی تمیز دهند. بسیاری از ستارگانِ پرجرم، بخشی از جرمِ خود را به صورتِ فوران به فضا پرتاب می‌کنند، اما هم‌چنان به زندگی و فعالیتِ خود ادامه می‌دهند. شناخته‌شده‌ترینِ این ستاره‌ها Eta Carinae است، ستاره‌ای که در فاصله‌ی 7,500 سالِ نوری از زمین قرار دارد و در میانه‌های قرنِ نوزدهم در مدت‌زمانِ کوتاهی، لایه‌ای از گاز با جرمی معادلِ 10 برابرِ جرمِ خورشید را به فضا پرتاب کرد و به دومین ستاره‌ی درخشانِ آسمانِ شب تبدیل شد. از آن هنگام به بعد این ستاره آرام گرفته و ستاره‌شناسان نمی‌دانند که آیا در 100 روزِ آینده منفجر خواهد شد و یا تا 100,000 سالِ آینده هم‌چنان به فعالیتِ خود ادامه خواهد داد.

یقیناً ستاره‌شناسان برای رسیدن به پاسخِ چنین پرسش‌هایی ابزاری در دست دارند. برنامه‌های جست‌وجوی خودکارِ آسمان مانندِ پروژه‌ی Palomar در سرتاسرِ جهان فراگیر شده‌اند. در پایانِ این دهه، تلسکوپِ بزرگِ جست‌وجوی هم‌دید (Large Synoptic Survey Telescope) در شیلی، سرتاسرِ آسمان را هر چند شب یک‌بار با دوربینِ 3,200 مگاپیکسلیِ خود روبش خواهد کرد. به گفته‌ی مائرهان (Mauerhan) : «این تلسکوپِ شیلیایی هزاران فورانِ این‌چنینی را خواهد یافت. سال‌های پیشِ رو برای دانشِ ابرنواخترها، سال‌های هیجان‌انگیزی خواهد بود».

منبع

http://www.sciencenews.org/view/generic/id/348098/description/Supernovas_death_throes_revealed