جایزه‌ی دیراک 2013 به سه تن از دانشمندانی اعطا شده است که کارهای گسترده‌ی آنان پیشرفت‌های عمیقی در کیهان‌شناسی، اخترفیزیک و فیزیک بنیادی پدید آورده است.

برندگان از چپ به راست: توماس کیبل (Thomas W B Kibble)، فیلیپ پیبلز (Philip James E Peebles) و مارتین ریس (Martin Rees).

این جایزه هر سال توسط مرکز بین‌المللی فیریک نظریِ عبدالسلام (ICTP) که در تریست ایتالیا واقع است، به برندگان اهدا می‌شود. توماس کیبل (Thomas W B Kibble)، فیلیپ پیبلز (Philip James E Peebles) و مارتین ریس (Martin Rees) جایزه‌ی امسال را از آن خود کرده‌اند. هر کدام از آن‌ها جایزه‌ای نقدی به ارزش 5000 دلار نیز دریافت کردند.

تقارن‌های خود‌به‌خودی

توماس کیبل، استاد بازنشسته‌ی امپریال کالج لندن، سهم مهمی در فهم ما از شکست تقارن‌های خود‌به‌خودی داشته است؛ فرایندی در قلب مکانیزیم هیگز. در واقع، پیتر هیگز (Peter Higgs) در طی مصاحبه‌ای با Physics World در سال گذشته از او به عنوان یکی از حداقل پنج نظریه‌پردازی که به‌خاطر پیش‌بینی وجود بوزون هیگز سزاوار اعتبار هستند، نام برد. کیبل هم چنین اهمیت شکست تقارن در یک زمینه‌ی کیهانی را مورد بررسی قرار داده است. بررسی اینکه هنگام ناپدید شدن یک تقارن چه اتفاقی می‌افتد، به عنوان مثال زمانی که جهان از انفجار بزرگ تکامل می‌یابد.

او می‌گوید: «این همیشه بسیار لذت‌بخش است که کار فیزیکدانی به‌وسیله‌ی سایر همکاران به رسمیت شناخته شود. این جایزه برای من بسیار خاص است به‌‌ دلیل ارتباطی که با همکار سابق و الهام‌بخشم، عبدالسلام (Abdus Salam) داشتم؛ کسی که بنیانگذار ICTP بوده است و نیز به دلیل دیگر برندگان امسال که از جمله ستاره‌شناسانی هستند که من به دلیل کارهایشان بیشترین احترام را برای آن‌ها قائل هستم؛ جیمز پیبلز و مارتین ریس.»

سراسر جهان

فیلیپ پیبلز، کیهان‌شناس نظری است که دو مقام استاد بازنشسته در دانشگاه پرینستون آمریکا را از آن خود کرده است. او روی مسائل مختلفی از قبیل سنتز عنصری نور تا طبیعت جهان تاریک کار کرده است. در دهه‌ی 1960 پیبلز برخی از مهم‌ترین وپژگی‌های تابش ‌زمینه‌ی کیهانی (CMB) را پیش‌بینی کرد. او هم‌چنین به‌ طور کمی بیان کرده است که چگونه در طی زمان، کهکشان‌ها به یکدیگر ملحق شده‌اند تا ساختارهای بزرگ‌مقیاسی را تشکیل دهند و نیز نقش برجسته‌ای در توسعه‌ی نظریه‌های «ماده‌ی تاریک سرد» ایفا کرده است.

در دل تاریکی

برنده‌ی سوم، مارتین ریس، استاد بازنشسته‌ی دانشگاه کمبریج انگلستان است؛ جایی که او بیشتر دوران پژوهشی خود را در آن‌جا گذرانده است. مانند پیبلز، او در CMB پیشتاز بوده است و در سال 2005 جایزه‌ی 500,000 دلاری کرافورد را به همراه جیمز گاند برای کار خود در مورد فهم ساحتارهای بزرگ‌مقیاسِ جهان برنده شد. او زنجیره دستاوردهای دیگری نیز در زمینه‌ی اخترفیزیک داشته است، از جمله کارش در مورد منشا کوازارها و نیز پیش‌بینی آنکه سیاه‌چاله‌های ابرجرم‌دار (supermassive black holes) در قلب کهکشان‌ها کمین کرده‌اند.

او علاوه بر این دستاوردهای پژوهشی، در سیاست علمی و دموکراتیزه کردن ایده‌های علمی بسیار موثر بوده و نویسنده‌ی چندین کتاب علمی معروف است. در سال 2011 جایزه‌ی یک میلیون پوندی تمپلتون به‌خاطر «بینش عمیق» او در مورد کیهان که سوالات اساسی را برمی‌انگیزد که به عمیق‌ترین امیدها و ترس‌های بشر می‌پردازد، به وی اهدا شد. او هم‌چنین در سال‌های 2005 تا 2010 ریاست انجمن سلطنتی (Royal Society) را بر عهده داشته است. در آن زمان او طی مصاحبه‌ای با Physics World در مورد فضا، سیاست و مشاوره‌های علمی صحبت کرد.

از سال 1985 این جایزه هر سال در هشتم آگوست به برندگان اهدا می‌شود؛ روزی که پل دیراک (Paul Dirac)، نظریه‌پرداز بریتانیایی و برنده‌ی جایزه‌ی نوبل در سال 1902 به‌ دنیا آمد. دیراک از دوستان صمیمی ICTP بود. مؤسسه‌ای که در سال 1964 توسط عبدالسلام، برنده‌ی جایزه‌ی نوبل، به عنوان مرکز پژوهش‌های بین‌المللی برای ترویج تعالی علمی در دنیای در حال توسعه تاسیس شد.

منبع: http://physicsworld.com/cws/article/news/2013/aug/08/emeritus-trio-scoops-the-2013-dirac-medal